محمد اسکافی (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی (م ۲۴۰ق)، از عالمان و متکلمان پر آوازه معتزله و از مؤلفان شیعه‌گرای بغداد در قرن سوم هجری قمری بود. ۱ - معرفی اجمالیابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی بغدادی، از عالمان و متکلمان پر آوازه معتزله و از مؤلفان شیعه‌گرای بغداد است. اصل او از سمرقند بود و چون پدر و مادرش او را از درس خواندن منع می‌کردند، در آغاز خیاطی می‌کرد. جعفر بن حرب (م ۲۳۶ق) که از بزرگان معتزله بود، اسکافی را به طلب علم کشاند و به جای پرداخت کمک هزینه به او، ماهیانه مبلغی به مادرش پرداخت می‌کرد. وی را با اوصافی چون عجیب الشأن در علم و هوش، بلندهمتی و صفای نفس تعریف کرده و گفته‌اند که معتصم عباسی (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ق) شیفته او بود و او را گرامی می‌داشت و زمانی که سخن می‌گفت، مجلس ساکت می‌شد. [۱]
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۱۳.
ابن ابی الحدید که خود از معتزله بغداد است و معتزلیان بغداد امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) را افضل از خلفای دیگر می‌دانند، می‌گوید: شیخ ما ابوجعفر اسکافی از دوست‌داران امام علی (علیه‌السّلام) بود و در تفضیل او مبالغه می‌کرد و اعتقادی خالص به آن حضرت داشت. حسین بن علی کرابیسی، متکلم شیعی با اسکافی مناظراتی داشته است. وقتی محمد بن عیسی برغوث که اسکافی در ردّ وی کتابی نوشته بود، از مرگ ابوجعفر مطلع شد، سجده کرد و خود نیز چند ماه پس از آن مرد. از عبدالجبار معتزلی نقل شده که اسکافی هفتاد کتاب در علم کلام نوشته است. فرقه اسکافیه را منسوب به وی می‌دانند. ۲ - وفاتابوجعفر در سال ۲۴۰ق از دنیا رفت. ۳ - تألیفاتآثار وی عبارت‌اند از: فضائل علی (علیه‌السّلام)، المقامات فی تفضیل علی (علیه‌السّلام)، اثبات خلق القرآن بیان المشکل علی برغوث التمویه نقض کتاب حفص النقض لکتاب الحسین النجار الرّد علی من انکر خلق القرآن اللطیف البدل الرّد علی المشبهه المخلوق علی المجبره الشرح لاقاویل المجبره ابطال قول من قال بتعذیب الاطفال جمل قول اهل الحق النعیم ما اختلف فیه المتکلمون الاشربه العطب نقض کتاب ابن شبیب فی الوعید کتاب علی هشام کتاب علی الحسین (در موضوع استطاعت) و کتاب علی النظام (در اینکه یک فعل از دو طبیعت مختلف صادر نمی‌شود). [۷]
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۱۳.
چنان‌که پیداست کتاب معروف المعیار و الموازنه که به نام ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی منتشر شده، در میان این کتاب‌ها نیست، بلکه ابن ندیم آن را تالیف ابن الاسکافی جعفر بن محمد می‌داند. [۸]
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۱۳.
در نسخه چاپی المعیار و الموازنه نیز نسبت این کتاب به مؤلف به صورت علمی بحث نشده است. [۹]
اسکافی، محمد بن عبدالله، المعیار و الموازنه فی فضائل الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)، ج۱، ص۵.
علاوه بر آنچه ابن ندیم شمارش کرده، اسکافی کتابی هم در ردّ العثمانیه جاحظ نوشته و جاحظ گفته است که چه کسی جرات کرده کتاب مرا نقض کند. از آن پس ابوجعفر از جاحظ فرار می‌کرد. این کتاب با استفاده از منقولات ابن ابی الحدید بازسازی، و دوباره چاپ شده است. [۱۱]
مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۴۳.
[۱۴]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۲، ص۱۹۸۰.
[۱۶]
تفضلی، آذر و مهین فضائلی جوان، فرهنگ بزرگان، ص۵۲۸.
۴ - پانویس۵ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۵۸، برگرفته از مقاله «محمد اسکافی». رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 240 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | متکلمان معتزلی قرن 3 (قمری) | مولفان قرن سوم
|